Amorium Antik Kenti, medeniyetler ve insanlık tarihine ışık tutacak

Tarihi Milattan Önce (M.Ö.) 2000’li yıllara dayanan Afyonkarahisar’ın Emirdağ ilçesinde “Amorium Antik Kenti”nde 35 kişilik bir ekiple kazı çalışması yeniden başladı. Kaza çalışması ile ortaya çıkarılan kilise ve toprak altında çıkarılmaya başlanan kale surları Afyonkarahisar ile birlikte insanlık tarihine ışık tutmaya hazırlanıyor.

Eskişehir Anadolu Üniversitesi’nden Sanat Tarihi Bölümünden Doç. Dr. Zeliha Demirel Gökalp başkanlığında oluşturulan 35 kişilik bir ekip Emirdağ ilçesine bağlı Hisarköy’de kazı çalışmalarına yeniden başladı. 2014 yılında Amorium kazı çalışmaları Kültür ve Turizm Bakanlığı onayı ile Afyonkarahisar Müzesi başkanlığında ve Doç. Dr. Gökalp’in Bilimsel Danışmanlığında tarihleri arasında sürdürülmüştü.

Kentin güneybatısındaki şehir surları ana sur duvarında, kentin güneyinde kalan ve Geç Roma- erken Bizans Dönemine tarihlenen ‘Büyük Bina’ olarak adlandırılmış alanda, Aşağı Şehir Bazilika’da ve Yukarı Şehir’de 14. yüzyıl sonu ve 19. yüzyıl sonuna tarihlenen ‘L’ açması olarak adlandırılmış alanda kazı çalışmaları gerçekleştirilmişti. İlk kazılarda Amorium’un MS. 6. yüzyıldan 11. yüzyılın sonuna kadar büyük bir yerleşime sahip olduğu ve Bizans şehrinin sadece yukarı şehirde yer alan höyükle sınırlı olmadığı, aşağı şehirdeki duvarlarla çevrilmiş alana kadar uzandığı anlaşılmıştı.

Antik kentte, Yukarı Şehir’de çalışmalar yoğunlaştırıldı

Kazı çalışmaları 10 Temmuz 2017’de Doç. Dr. Zeliha Demirel Gökalp başkanlığında yeniden başladı. Bölgede başlatılan kazı çalışmalarında kale surlarının olduğu kısımda çalışmalar yoğunlaşırken, kazı ekibi yaklaşık 10 günlük bir sürede surların başlangıç kısmına ulaşmayı başararak gün yüzüne çıkardılar. Kazı çalışması ile ilgili bilgiler veren Doç. Dr. Gökalp, kentin tarihçesinin M.Ö. 2000’li yıllara kadar gittiğini kaydetti. Doç. Dr. Gökalp, “Kentte Hitit, Frig, Yunan, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı yerleşimlerinin olduğunu bilmekteyiz. Amorium’da ilk kazı çalışması yüzey araştırması sonrası 1987 yılında Prof. Dr. R. Martin Harrison tarafından başlatıldı. Daha sonra Chris Lightfoot tarafından 2009 yılına kadar sürüldü. 2009 yılına kadar kentte yürütülen kazılarda Aşağı Şehrin surlarının giriş kapısında bir Bizans hamamında ve kilisede kazı çalışmaları devam etti. 2014 yılından itibaren biz daha çok Yukarı Şehir kısımlarında çalışmalarımız yoğunlaştırdık. Yukarı şehirde iç kalede savunması sistemine yönelik olan surlarda ve işlevini tespit edebildiğimiz tek yapı olması sebebi ile de bir kilisede kazı çalışmalarına başladık. 2014 yılından itibaren Kültür ve Turizm Bakanlığı, Emirdağ Kaymakamlığı, Afyonkarahisar İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile İl Genel Meclisi (İGM) tarafından Amorium kazıları desteklenmekte. Ben bir kez daha kendilerine teşekkür etmek istiyorum” diye konuştu.

“Buranın yani Amorium’un öne çıkarılması gerektiğini düşünüyoruz”

Yapılan kazı çalışmalarını beraberinde Afyonkarahisar Arkeoloji Müzesi Müdürü Mevlüt Üyümez ile yerinde inceleyen İl Kültür ve Turizm Müdür Vekili Mehmet Tanır ise, Amorium kazısının Afyonkarahisar’da, süregelen kazılardan en önemlisi olduğunu vurguladı. Tanır, kazı çalışması ile ilgili İhlas Haber Ajansı (İHA) muhabirine yaptığı açıklamada şunları söyledi:

“Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türkiye genelinde 150’ye yakın kazı çalışması yürütmekte. Bu kazıların yüzde 70’i yerli kazılardır bu anlamda çok önemli. Eskiden yabancı kazılar daha ağırlıktaydı ama şimdi yerli kazılar ile bu çalışmalar sürdürülmektedir. Bu aynı zamanda Türkiye’nin bu alanda ciddi yol aldığını gösteren bir tablodur diye düşünüyorum. Bakanlığımız burada Amorium kazısında, kaldı ki bir çok antik şehir var, bu Amorium kazısı bakanlığın Bakanlar Kurulu bir kazısıdır. Dolayısı ile kazı tamamen bakanlığımızın izni ile faaliyet göstermektedir. Bakanlığımız kazıya yine maddi anlamda destek sağlıyor. Bu tür çalışmaların ev sahipliği ötesinde bulunan yöredeki Kaymakamlıkların, belediyelerin ve Özel İdarelerin destekleri de önemli. İl Özel İdaremizden bir destek almıştık bu yılda böyle bir destek bekliyoruz. İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü bu işin, bu kazı çalışmasının tam içerisinde, merkezindedir. Valimiz Mustafa Tutulmaz’ın himayelerinde bu çalışmaları yürütüyoruz. Buranın yani Amorium’un öne çıkarılması gerektiğini düşünüyoruz. Bu kapsamda da gerekli incelemeleri yapıp bilgileri aldık. İyi ve hummalı bir çalışma yürütülüyor. İlimize, ülkemize ve insanlığa hayırlı olmasını diliyorum.”

Çalışmalar antik kentin Yukarı Şehir kısmında yoğunlaştı

Kazı ekibinin gayet titiz yaptığı çalışmada ekipte yer alanlar yaptıkları faaliyet ile adeta “iğne ile kuyu kazıyorlar”. Görevliler kazma ve kürekle el arabalarına attıkları toprakları küçük malalar ile inceleyerek içerisinde yapılara ait çıkan taş ve mozaik ile çeşitli araç ve gereçlerin parçalarını ayırıyorlar. Çalışmaların antik kentin “Yukarı Şehir” diye adlandırılan bölgede yoğunlaştığı görülürken, ekipler kısa süre içerisinde tarihi kale surlarının en üst kısmını gün ışına çıkarmaları ile dikkatlerden kaçmadı. Ekip görevlilerinden edinilen bilgilerde surlardaki bir şehir kapısının arandığı ve bulunması halinde kent için önemli bir keşfin yapılacağı öğrenildi. Kentte, çalışmaların sonbahara kadar devam edeceği kaydedildi.Öte yandan, Amorium Eski Yunanca’da “Amorion” ve Arap-İslam kaynaklarında ise “Ammuriye” olarak yer aldığı bilinmekte.